Page 27 - Kijk op zijn omgeving

Pagina 25

Ze moesten zo snel mogelijk weer in het arbeidsproces worden ingeschakeld. Ja dat klonk
goed, ook voor de landbouw, die de mannen moeilijk kon missen.
Wie niet kritisch gevolgd had hoe de ontwikkeling in de vooroorlogse jaren in Duitsland was
geweest ofeven vergat hoe daar duizenden Joden alleen om hun ras waren uitgemoord was
geneigd aan de woorden van Seyss Inquart wel wat geloofte hechten.
Op 24 juli hield de Friesche maatschappij van landbouw een algemene vergadering.
Voorzitter Geert Ruiter zei " Wij dienen als Nederlanders een nieuwe volksgemeenschap te her
bouwen, ongeacht ofwij van deze ofgene kerk zijn. Men moge bedenken, dat men niet tussen
het oude en het nieuwe kan blijven zweven, zonder daarmee het eigen ontwikkelingsrecht in
gevaar te brengen." De meeste aanwezigen schudden het hoofd. Het was duidelijk, dat Ruiter
zich aan de zijde van de Duitsers schaarde. Anderen vonden de woorden niet zo kwaad; de
nieuwe situatie moest reeel onder ogen worden gezien.
Onder de Haulerwijker bevolking was aanvankelijk een vrij grote groep, die de bezetting op
zichzelf verafschuwde en drommels goed wist, dat het Duits nationaal - socialisme grote
gevaren met zich meebracht. Ze verwierpen het dan ook volkomen, maar moesten erkennen
dat het er voorlopig veel op leek, dat degenen, die zich niet openlijk tegen de Duitsers keerden,
met rust werden gelaten. Men moest natuurlijk niet provoceren.
Bovendien ging het wel goed met de landbouw; de tijd, waarin land - en tuinbouwprodukten
doordraaiden en vernietigd werden leek voorbij te zijn. Een andere groep wendde zich
konsekwent, alleen al op geloofs, ofpolitieke gronden, van alles wat "nieuwe orde " werd
genoemd af Ze werden gewaarschuwd door voorzichtigen, maar trokken ze zich niets van aan;
eerder toonden ze hun minachting aan ieder, die iets ten gunste van de Duitsers zei of deed.
Uit deze groep, die ook onder de boeren niet gering was, kwamen de eerste daadwerkelijke
verzetsstrijders voort. Tenslotte was er een betrekkelijk kleine groep, die zijn lot
onvoorwaardelijk aan Duitsland verbond en van het nationaal - socialisme grote daden, ook
voor de landbouw, verwachte. In hun gedachten groeide de ellende van de dertiger jaren.
In het demokratische Nederland had de landbouw in het verdomhoekje gestaan. De boeren
waren uitgemergeld. Het nationaal socialisme daarentegen deed alles voor de boer. Hij werd in
zijn historische waarde hersteld.
Boeren uit die groep, die zo redeneerden, kwamen vooral bij Landbouw en Maatschappij
terecht; er waren er ook die zich als lid of sympathisant bij de NSB melden. De laatsten
plaatsten zichzelf, vooral als ze een speldje droegen, in eigen omgeving direkt in een isolement.
Voorzitter Ruiter van de Friesche maatschappij van landbouw nam al in de zomer van het
eerste bezettingsjaar het initiatief om de verschillende Friesche landbouworganisaties in een
bond bijeen te brengen. Vooral de CBTB en de ABTB verzetten zich er tegen en ook in de
Friesche maatschappij waren er nog al wat die de plannen van hun Duitsgezinde voorzitter
wantrouwden. Een samengaan van alleen de Friesche maatschappij en de Friesche afdeling van
Landbouw en maatschappij was voor de overgrote meerderheid van eerstgenoemde organisatie
onaanvaardbaar. Landbouw en maatschappij kreeg een steeds duidelijker nationaal -
socialistische signatuur en werd in november gekombineerd met het Boerenfront van de NSB.
Zo kwam het Nederlandsch Agrarisch Front tot stand.
De besturen van de Friesche landbouworganisaties kwamen in het begin van 1941 bijeen.
Er was een zeer brandend punt, want de Duitsers waren tot het vorderen van vee overgegaan.
Maar hoeveel kritiek er op de regeling ook bestond, er viel weinig aan te veranderen.
Het was duidelijk, dat deze boerenorganisaties niet lang meer door de bezetter zou worden
gedoogd en dat er ander andere plannen waren. En inderdaad, in oktober 1941 werd, zowel
voor boeren als voor vissers, de Nederlandsche Landstand ingesteld. Deze kreeg ook een
provinciale afdeling in Friesland.