Page 26 - Kijk op zijn omgeving

Pagina24

vernietigd, of als veevoer gebruikt. Later begon de regering met de distributie van de
doorgedraaide groenten onder werklozen en armlastigen.
In Duitsland stierf in het jaar 1934 Rijkspresident Hindenburg. De laatste hindernis op Adolf
Hitlers weg naar de absolute macht was verdwenen. Herman Goring riep nog in het zelfde jaar,
dat kanonnen belangrijker waren dan boter. Het was geen bemoedigende tijd. De economische
toestand van Nederland was bedroevend slecht, terwijl het steeds meer invloed krijgende
nationaal socialisme in Duitsland een bedreiging voor de wereld werd.
Het bracht onrust en angst door internationale spanningen. Er was een man, die met een paar
kalme woorden duizenden Nederlanders wat geruststelde: dr. H. Colijn, de minister president.
In een radiotoespraak zei hij op een avond: "Ga gerust slapen; de regering waakt doet de
rest. " De boeren en arbeiders die de economische stormen doorstonden en de landeigenaren
mochten dan wel kritiek hebben op maatregelen van de regering, ze wisten dat onder het
bewind van Colijn en de zijnen geen al te gekke dingen zouden gebeuren.
Daarom moest volgens hen dat bewind er blijven. Rusland en Duitsland waren voorbeelden
van hoe het kon gaan als de zaak uit de hand liep. En waren er in Nederland ook al niet
bewegingen, die de hele maatschappelijke orde wilden veranderen?
Zo had Colijn niet alleen de aanhang van zijn anti-revolutionaire partijgenoten en
gereformeerde broeders, maar ook van menigeen, die in feite niets voor de beginselen van de
ARP voelden en nooit een voet in de kerk zetten.
Het diepte punt van de crisis in de landbouw kwam in het jaar 1935. Er lag een zware druk op
het Friese platteland, en in onze omgeving in het bijzonder, met zijn kleine bedrijfjes. Wie nog
gehoopt had tegen de slechte tijden opgewassen te zijn en er op rekende dat er - zoals na elke
crisis - ooit weer betere zouden komen, verloren de laatste moet.
En toch begon een jaar later, wat licht te gloren aan de horizon. Er waren wat steun
maatregelen van de regering in werking. In 1936 leidde de waarde vermindering van de gulden
er toe, dat voor landbouwproducten, die naar het buitenland werden uitgevoerd, meer guldens
werden ontvangen. Vooral de situatie van de kleine landbouwbedrijven werd daar enigszins
door verlicht. Het werd allemaal weer een beetje beter, zij die de crisis jaren waren door
gekomen, kregen weer moet.
Een grote gebeurtenis voor de huurboeren was in 1937 de totstandkoming van de Pachtwet.
Daardoor werd hun positie, die zeer wankel was, verstevigd. Heel wat ellende was in de loop
van de jaren uit de sterke afhankelijkheid van de pachters voortgevloeid.
Vaak kreeg de boer tegen het verlopen van de pachtperiode bericht, dat hij over de volgende
periode een bepaalde, hogere prijs moest betalen, zo niet dan zou het aan een ander worden
verpacht die meer wilde betalen. Vaak had de pachter het land door goede verzorging en
bemesting het in een betere positie gebracht. De verhouding van grondprijs en pachtprijs lagen
ook scheef De grondprijs was duizend gulden en de pachtprijs honderd gulden per ha.

Tot vrijdag 10 mei 1940 's morgens in alle vroegte Duitse militairen Nederland binnen vielen.
Het ging allemaal snel, als in een droom. Maar al spoedig klonk over een deel van Friesland het
zware gedreun van oorlogsgeweld. Rotterdam was zwaar gebombardeerd en grote delen van
de stad branden als fakkels. Duizenden waren gesneuveld.
Maar het leven herstelde zich, althans voor degenen die in de strijd geen verwanten hadden
verloren of die niet in spanning wachtten op mannen, die in krijgsgevangenschap waren
geraakt.
Ook op de landbouwbedrijven moest het werk worden voortgezet, hoe onzeker de toekomst
ook was. De Duitse bezetters hielden zich rustig. Het had allemaal slechter gekund. Ooit
zouden ze wel weer verdwijnen. Door sommigen werd het als een bijzonder lankmoedige daad
gezien, dat Hitler op 1 juni besloot, dat de krijgsgevangenen zouden worden vrijgelaten.